Schaffensepoort © Filip Gybels
In de middeleeuwen waren ze met tien. In de 19e eeuw met vijf. Vandaag is er nog één historische stadspoort in het Diestse straatbeeld, en ze is momenteel niet meer veilig als doorgang.
De monumentale, rondbogige poort die zichtbaar is langs stadszijde vanop de Omer Vanaudenhovelaan en langs de Noordelijke zijde vanop Schoonaerde, is de enige nog bestaande 19e-eeuwse stadspoort, genaamd ‘de Schaffensepoort’.
Schaffensepoort in de middeleeuwen
De oorspronkelijke Schaffensepoort maakte reeds deel uit van de middeleeuwse stadsomwalling. Deze verdedigingsgordel rond Diest bestond al in 1360 tot het begin van de 16e eeuw en telde een dertigtal verdedigingstorens en tien stadspoorten. De grootste toren was de befaamde ‘Toeterstoren’ en een van de tien poorten was de Schaffensepoort, maar deze is er niet meer. Enkel illustratieve beeltenissen zijn stille getuigen van de initiële Schaffensepoort, waarvan de exacte locatie niet duidelijk is.
Schaffensepoort uit de 19e eeuw
In de 19e eeuw verrees een nieuwe stadsomwalling rond Diest, versterkt met de Citadel en Fort Leopold. En deze keer met vijf stadspoorten. De Schaffensepoort werd heraangelegd tussen 1837 en 1844 en is vandaag de laatste overblijvende stadspoort. De overige vier poorten, met name de Hasseltsepoort, de Antwerpsepoort, de Leuvensepoort en de Zichemsepoort werden in de eerste helft van de 20e eeuw afgebroken.
Structuur
De ‘Schaffensepoort’ vertaalt zich concreet in twee poortcomplexen met tunnels in de dubbele stadswal die verbonden zijn door een ophaalbrug over de gracht, waarvan de katrollen om de brug te bedienen nog zichtbaar zijn. Aan weerzijden van de tunnels bevonden zich de lokalen voor officieren en soldaten, die van wacht waren. De tunnels zijn afgesloten met zware eikenhouten, met ijzer beslagen poorten.
De tunnel (of koker) in de buitenwal geeft uit op een rechthoekige binnenkoer met aan weerzijden drie overwelfde kanonkelders, oftewel ‘gekazematteerde flankbatterijen’. De muren van deze kamers zijn voorzien met rook- en schietgaten voor kanonnen en schietspleten voor geweren en flankeren de frontmuur met de getraliede eiken rondboogpoort.
De Schaffensepoort werd tijdens WO II ernstig beschadigd en in 1951 waren er plannen om ze te slopen. De Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen tekende verzet aan en zo kon de Schaffensepoort op de valreep aan de sloopkogel ontkomen.
Een gedeelte van de Schaffensepoort, met name de Haxokazemat langs stadszijde, werd eind jaren 1950 afgebroken om de binnengracht voor de Demer te verbreden. Functioneel kan dus worden gesteld dat hierdoor dit poortcomplex onherstelbaar werd verminkt.
De Schaffensepoort is sinds 1996 beschermd als monument.
Populaire doorsteek
In de 19e eeuw was deze poort de stadspoort met het drukste verkeer. Ook in de 20e eeuw was het nog een populaire doorsteek tussen Schaffen en Diest voor wandelaars en fietsers. Deze doortocht kreeg in 2002 de genadeslag door de aanleg van een nieuwe fietsbrug langs de Saspoort zo’n 200 meter verderop. Aangehaalde redenen hiervoor waren ‘een veiligere spoorwegoversteek’ en ‘een vlottere spoorsnelheid’.
Doorgang afgesloten
De Schaffensepoort lijkt decennia lang door verschillende beleidsniveaus blootgesteld te zijn geweest aan verwaarlozing. De onbegrensde verloedering als gevolg hiervan, in combinatie met vandalisme, eisen dan ook onvermijdelijk zijn tol. Dit werd in 2023 pijnlijk duidelijk.
Sinds maandag 4 december 2023 is de doorgang van de Schaffensepoort afgesloten, wegens loszittende en vallende gevelstenen. Dit zorgt ervoor dat de veiligheid voor passanten niet meer gegarandeerd kan worden. Wandelpaden vanuit het Webbekoms Broek langs het poortgebouw blijven toegankelijk.
De eigendom van de Schaffensepoort is in handen van verschillende overheden, onder meer van ‘het Vlaams Gewest’, ‘Agentschap voor Natuur en Bos’ en ‘Agentschap Wegen en Verkeer’. Om een duurzame restauratie mogelijk te maken dienen al deze eigenaars zich rond de tafel over deze kwestie te buigen.
Meer sociale controle en sponsors gezocht
Het Agentschap voor Natuur en Bos laat weten dat er in 2025 wellicht een wandelpad komt, ook om de sociale controle te bevorderen want de Schaffensepoort is regelmatig het doelwit van vandalisme.
Het ANB als eigenaar van de gebouwen aan de Schaffensepoort wil iets doen aan de verloedering, maar kan hiervoor te weinig geld vrijmaken. Daarom gaat het Agentschap op zoek naar sponsors. (Bron: ROB TV)
